admin
Öz
- yüzyıl, dijital teknolojilerin hızla yaygınlaştığı ve yaşamın her alanını dönüştürdüğü bir dönem olarak öne çıkmaktadır. Dijitalleşme süreci yalnızca teknik alanlarla sınırlı kalmamakta; sağlık, eğitim, hukuk, sosyoloji, ekonomi ve sanat gibi çok sayıda disiplinde yapısal değişimlere neden olmaktadır. Bu çalışma, dijitalleşmenin çeşitli disiplinler üzerindeki etkilerini disiplinler arası bir yaklaşımla ele almakta ve dijital dönüşümün fırsatları kadar beraberinde getirdiği etik, hukuki ve toplumsal sorunları da tartışmaktadır. Literatür taramasına dayalı olarak yürütülen araştırmada, dijitalleşmenin sunduğu olanaklar kadar oluşturduğu risklerin de çok katmanlı bir şekilde değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Elde edilen bulgular, dijitalleşmenin bilgi üretim süreçlerinden kurumsal yapıya, birey davranışlarından sosyal normlara kadar birçok alanda köklü dönüşümlere neden olduğunu göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Dijitalleşme, disiplinler arası etkileşim, yapay zekâ, dijital dönüşüm, toplumsal değişim
Giriş
Dijitalleşme, 21. yüzyılda toplumsal yaşamın tüm katmanlarını etkileyen ve çok boyutlu bir dönüşümü beraberinde getiren küresel bir olgu hâline gelmiştir. Başlangıçta bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerle sınırlı görülen bu süreç, günümüzde sağlık hizmetlerinden eğitim sistemlerine, hukuk düzenlemelerinden kültürel üretim biçimlerine kadar geniş bir yelpazede dönüşümler yaratmaktadır. Bu bağlamda dijitalleşme, yalnızca teknik bir yenilenme değil; aynı zamanda ekonomik, sosyal, kültürel ve etik boyutları olan bütüncül bir değişim süreci olarak ele alınmalıdır.
Dijital teknolojilerin disiplinler üzerindeki etkisi, yalnızca işleyiş mekanizmalarını değil; bilgi üretim süreçlerini, mesleki rolleri ve hatta disiplinlerin epistemolojik sınırlarını dahi yeniden tanımlamaktadır. Artık sağlık alanında yapay zekâ destekli tanı sistemleri, eğitimde kişiselleştirilmiş öğrenme platformları, hukukta akıllı sözleşmeler, sanatta dijital üretim ve dağıtım ağları gündelik uygulamaların ayrılmaz parçaları hâline gelmiştir. Bu gelişmeler, disiplinler arası etkileşimi zorunlu kılmakta ve dijital çağda bilgiye yaklaşımın sınırlarını yeniden çizmektedir.
Bu makalede amaçlanan, dijitalleşme sürecinin farklı disiplinlerle kesişme noktalarını analiz etmek; bu kesişimlerin hem teorik hem de pratik düzeyde ne tür olanaklar ve zorluklar doğurduğunu tartışmaktır. Çalışma kapsamında sağlık bilimleri, eğitim, hukuk, ekonomi, sosyoloji, sanat, mühendislik ve psikoloji gibi alanlar odağa alınarak dijital dönüşümün çok katmanlı etkileri değerlendirilecektir. Böylelikle disiplinler arası bir bakış açısıyla, dijital çağın gerek akademik dünyada gerekse toplumsal yaşamda nasıl bir paradigma değişikliğine yol açtığı ortaya konulacaktır.
Yöntem
Bu çalışma, dijitalleşmenin farklı disiplinlerle olan kesişim noktalarını değerlendirmek amacıyla nitel araştırma yaklaşımı çerçevesinde yapılandırılmıştır. Araştırma yöntemi olarak literatür taraması kullanılmış; çok-disiplinli akademik kaynaklar, güncel makaleler, uluslararası raporlar ve sektörel belgeler incelenmiştir. Literatür taraması kapsamında özellikle sağlık, eğitim, hukuk, sosyoloji, ekonomi ve sanat gibi dijitalleşmeden doğrudan etkilenen disiplinler dikkate alınmıştır.
Veri toplama sürecinde 2020–2025 yılları arasında yayımlanmış bilimsel yayınlar, tez çalışmaları, uluslararası kuruluşların (OECD, WHO, UNESCO vb.) raporları ve akademik veri tabanlarında (Scopus, Web of Science, Google Scholar) yer alan güncel çalışmalar analiz edilmiştir. Analiz tekniği olarak tematik içerik analizi tercih edilmiş, dijitalleşmenin her bir disiplindeki etkileri belirli temalar altında gruplandırılmıştır: kurumsal yapıların dönüşümü, bilgi üretim süreçlerinin değişimi, birey ve toplum üzerindeki etkiler.
Bulgular
Yapılan literatür taraması sonucunda dijitalleşmenin çeşitli disiplinler üzerinde çok boyutlu ve dönüştürücü etkiler yarattığı tespit edilmiştir. Bulgular aşağıdaki başlıca temalar altında toplanmıştır:
1. Sağlık Bilimleri
Dijitalleşme, sağlık sektöründe tele-tıp uygulamaları, elektronik sağlık kayıt sistemleri, yapay zekâ destekli tanı araçları ve giyilebilir sağlık teknolojileri ile somutlaşmıştır. Bu uygulamalar, hasta-hekim etkileşimini dönüştürmekte ve sağlık hizmetlerine erişimi artırmaktadır.
2. Eğitim Bilimleri
Pandemi ile birlikte yaygınlaşan dijital eğitim, uzaktan öğrenme platformları, artırılmış gerçeklik uygulamaları ve öğrenme analitikleri sayesinde öğrenmenin mekândan bağımsız, daha kişiselleştirilmiş ve veri temelli bir hâl almasını sağlamıştır.
3. Hukuk
Dijitalleşme hukuk alanında kişisel verilerin korunması, siber suçlar, dijital delil yönetimi ve blokzincir temelli sözleşmeler gibi yeni konuları gündeme taşımıştır. Bu gelişmeler, klasik hukuk anlayışının yeniden ele alınmasını gerektirmektedir.
4. Ekonomi
Dijital ekonomi, kripto paralar, dijital cüzdanlar ve FinTech uygulamaları ile geleneksel ekonomik yapıları dönüştürmektedir. Veriye dayalı karar alma süreçleri, ekonomi politikalarını doğrudan etkilemektedir.
5. Sosyoloji ve Kültür
Dijitalleşme, bireylerin dijital kimlik oluşturma süreçlerinden toplumsal etkileşime kadar birçok sosyolojik olguyu yeniden şekillendirmiştir. Dijital gözetim, mahremiyetin dönüşümü ve dijital eşitsizlik, çağın öne çıkan sorun alanlarıdır.
Tartışma
Araştırmanın bulguları, dijitalleşmenin yalnızca teknik bir dönüşüm değil; aynı zamanda disiplinler arası bir paradigma kaymasına neden olan köklü bir yeniden yapılanma süreci olduğunu göstermektedir. Özellikle sağlık ve eğitim gibi toplumsal refah üzerinde doğrudan etkili olan alanlarda dijitalleşmenin sağladığı olanaklar, sistemlerin daha erişilebilir, verimli ve kişiselleştirilebilir hâle gelmesini sağlamıştır. Ancak bu dönüşüm süreci, beraberinde bazı eleştirel soruları da gündeme getirmektedir.
Her ne kadar dijitalleşme bilgiye erişimi kolaylaştırsa da, dijital uçurum, veri güvenliği sorunları ve etik ikilemler gibi yapısal sorunlar da bu sürecin doğal çıktılarıdır. Özellikle hukuki düzenlemeler, teknolojik gelişmelerin gerisinde kalabilmekte; bu da birey hakları açısından riskler doğurabilmektedir.
Ayrıca disiplinler arası geçişkenliğin artması, geleneksel bilgi üretim kalıplarının sorgulanmasını da beraberinde getirmektedir. Bu noktada hem akademik hem de mesleki alanlarda dijital okuryazarlık, eleştirel teknoloji değerlendirmesi ve etik farkındalık gibi yetkinliklerin geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır.
Sonuç
Bu çalışma, 21. yüzyılda dijitalleşmenin farklı disiplinler üzerindeki çok boyutlu etkilerini analiz ederek, dijital teknolojilerin yalnızca belirli alanlarla sınırlı kalmayıp çok çeşitli bilimsel ve toplumsal yapıları yeniden şekillendirdiğini ortaya koymuştur. Dijitalleşme, sunduğu fırsatlar kadar, dijital uçurum, veri güvenliği, etik belirsizlikler ve yasal düzenleme eksiklikleri gibi sorunları da beraberinde getirmektedir.
Bu nedenle dijital dönüşüm süreci yalnızca teknolojik bir adaptasyon meselesi değil; aynı zamanda disiplinler arası iş birliği, eleştirel düşünme ve etik farkındalık gerektiren bütüncül bir yeniden yapılanma süreci olarak ele alınmalıdır.
Kaynakça
- Aytekin, A. (2022). Dijitalleşme sürecinde yükseköğretim kurumlarının dönüşümü: Uzaktan eğitimin ötesinde bir paradigma arayışı. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 12(1), 25–36. https://doi.org/10.5961/jhes.2022.492
- Castells, M. (2010). The Rise of the Network Society: The Information Age: Economy, Society, and Culture (Vol. 1). Wiley-Blackwell.
- Dedeoğlu, S., & Elveren, A. Y. (2020). COVID-19 pandemisi ve dijital eşitsizlikler: Türkiye örneği. İktisat ve Toplum, 115, 21–27.
- Erdem, M. (2018). Dijitalleşen dünyada eğitim: Fırsatlar, riskler ve etik sorunlar. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 8(1), 1–20.
- Floridi, L. (2014). The Fourth Revolution: How the Infosphere is Reshaping Human Reality. Oxford University Press.
- Guri-Rosenblit, S. (2009). Digital Technologies in Higher Education: Sweeping Expectations and Actual Effects. Nova Science Publishers.
- Kara, N., & Doğan, N. (2021). Sağlık hizmetlerinde yapay zekâ uygulamaları: Etik değerlendirme. Tıp ve Teknoloji Dergisi, 15(2), 75–83.
- Kitchin, R. (2014). The Data Revolution: Big Data, Open Data, Data Infrastructures and Their Consequences. SAGE Publications.
- OECD. (2020). Digital Economy Outlook 2020. https://www.oecd.org/digital/digital-economy-outlook/
- Topol, E. (2019). Deep Medicine: How Artificial Intelligence Can Make Healthcare Human Again. Basic Books.
- UNESCO. (2021). Reimagining our Futures Together: A New Social Contract for Education. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000379707
- Yıldız, M. (2021). Dijital dönüşüm ve hukuk: Kişisel verilerin korunması bağlamında güncel değerlendirmeler. Hukuk ve Adalet Eleştirel Hukuk Dergisi, 8(15), 55–78.
- Zuboff, S. (2019). The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power. PublicAffairs.
