Özet

Uluslararası ticaretin önemli bir bölümünün konteyner taşımacılığıyla yürütülmesi, limanlar ve sınır kapılarını yasa dışı ticaret faaliyetleri açısından kritik noktalar haline getirmiştir. Bu bağlamda, Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC) ile Dünya Gümrük Örgütü (WCO) iş birliğinde geliştirilen Container Control Programme (CCP), konteyner taşımacılığı üzerinden yapılan yasa dışı faaliyetlerin önlenmesine yönelik kapsamlı bir güvenlik modelidir. Bu çalışma, CCP’nin genel yapısını, uygulama stratejilerini ve Türkiye özelindeki etkilerini örnek olay üzerinden ele almaktadır. Mersin Limanı’nda kurulan Port Control Unit (PCU) aracılığıyla elde edilen operasyonel başarılar, programın etkinliğini göstermektedir. Ayrıca, programın şeffaf ticaretin desteklenmesine katkısı da değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: UNODC, Container Control Programme, konteyner güvenliği, kaçakçılık, liman güvenliği, Türkiye

1. Giriş

Günümüzde küresel ticaretin yaklaşık %90’ı deniz taşımacılığı yoluyla gerçekleştirilmektedir (UNODC, 2023). Bu hacmin büyük bir kısmı konteyner taşımacılığı ile sağlanmakta, bu da limanları stratejik güvenlik noktaları haline getirmektedir. Ancak bu sistem, yasa dışı uyuşturucu, silah, sahte ürün ve hatta insan kaçakçılığı gibi suçlar için de ciddi bir risk oluşturmaktadır. UNODC ve WCO tarafından 2004 yılında başlatılan Container Control Programme (CCP), bu risklere karşı sistematik bir güvenlik yaklaşımı sunmaktadır.

2. CCP Programının Yapısı ve Uygulama İlkeleri

CCP’nin temel amacı, limanlar ve sınır kapılarında yasa dışı ticareti tespit etmek ve önlemektir. Bu hedef doğrultusunda programın başlıca stratejileri şunlardır:

Risk Analizi Eğitimi: Gümrük ve kolluk kuvvetlerine, konteyner verileri üzerinden risk analizi yapabilme yetkinliği kazandırılmaktadır.
Port Control Unit (PCU) Kurulumu: Seçilen limanlarda eğitimli personelden oluşan özel kontrol birimleri kurulmaktadır.
Uluslararası İş Birliği: Bilgi paylaşımı ve operasyonel koordinasyonun artırılması hedeflenmektedir.
Teknolojik Destek: X-ray cihazları, narkotik dedektörleri, veri analiz yazılımları gibi teknik ekipman desteği sağlanmaktadır.

Bu yapı sayesinde, CCP yalnızca suçla mücadele aracı değil; aynı zamanda ekonomik şeffaflığın destekleyicisi olarak da konumlandırılmaktadır.

3. Türkiye Örneği: Mersin Limanı Uygulaması

Türkiye, jeopolitik konumu itibarıyla doğu ile batı arasındaki ticari geçiş yolları üzerinde yer almakta olup, konteyner trafiği oldukça yüksektir. Bu durum, kaçakçılık açısından önemli bir tehdit oluşturmaktadır. UNODC iş birliğiyle 2019 yılında Mersin Limanı’nda bir PCU birimi kurulmuştur. Bu birimde çalışan personel, CCP kapsamında kapsamlı eğitimlere tabi tutulmuş, liman güvenliği açısından operasyonel yetkinlik kazanmıştır.

3.1 Örnek Olay: Kokain Operasyonu (2021)

2021 yılında, Latin Amerika’dan gelen bir konteyner üzerinde yapılan CCP tabanlı risk analizi sonucunda, konteyner içerisinde gizlenmiş 120 kg kokain ele geçirilmiştir (Reuters, 2021). Operasyonun CCP eğitimi almış personel tarafından, ileri düzey veri analizi ve konteyner geçmişi takibi sonucu gerçekleştirildiği belirtilmiştir. Bu olay, programın etkinliğini ve liman güvenliği üzerindeki doğrudan etkisini somut şekilde ortaya koymaktadır.

4. Programın Etkileri ve Değerlendirme

Programın etkileri sadece suçla mücadeleyle sınırlı kalmayıp, çeşitli alanlarda olumlu sonuçlar doğurmaktadır:

Artan Denetim Kapasitesi: Personelin uzmanlaşması sayesinde daha hedefe yönelik ve etkili aramalar yapılmaktadır.
Şeffaf Ticaretin Teşviki: Yasal ticaret yapan şirketler için güvenli bir ortam oluşmakta, dolayısıyla limanlardaki işlem süreleri kısalmakta ve güven artmaktadır.
Gümrük Gelirlerinde Artış: Kaçakçılığın azalması, gümrük gelirlerinde doğrudan artışa neden olmaktadır.
Uluslararası Saygınlık: Programı uygulayan ülkeler, uluslararası güvenlik iş birliklerinde daha aktif roller üstlenebilmektedir.

2023 yılı itibarıyla, CCP dünya genelinde 80’den fazla ülkede, 140’tan fazla limanda aktif olarak uygulanmaktadır (UNODC, 2023).

5. Sonuç ve Öneriler

UNODC Container Control Programme, küresel ticaret güvenliğini sağlamak ve yasa dışı faaliyetleri önlemek adına etkili ve sürdürülebilir bir güvenlik modelidir. Türkiye özelinde elde edilen başarılar, programın genişletilmesinin gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda;

Programın İstanbul, İzmir ve Samsun limanlarına da genişletilmesi,
Karasal sınır kapılarına entegre edilmesi,
Demiryolu taşımacılığına yönelik özel modüller geliştirilmesi önerilmektedir.

Bu tür stratejik adımlar, Türkiye’nin uluslararası güvenlik ve ticaret alanında daha güçlü bir aktör haline gelmesini sağlayacaktır.

Kaynakça

UNODC. (2023). Container Control Programme Annual Report 2023. United Nations Office on Drugs and Crime.
World Customs Organization & UNODC. (2020). Port Control Unit Operational Guidelines.
Reuters. (2021, June 15). 120 kg of Cocaine Seized at Mersin Port in Turkey.
Ticaret Bakanlığı. (2021). Gümrükler Genel Müdürlüğü Operasyon Raporu. Ankara: T.C. Ticaret Bakanlığı Yayınları.